Hayat, insanı çoğu zaman iki kelimenin arasına sıkıştırır: Bilmek ve yapmak.
Bu iki kelime arasındaki fark küçümsenir; oysa insanın kaderi tam da o aralıkta belirlenir. Bilmek, zihne aittir; yapmak ise iradeye. Biri konforludur, diğeri bedel ister. Bilgi akla hitap eder, amel karaktere. Bu gerilim çözülemediğinde insan, bildiği halde yaşamayan; konuştuğu halde doğrulamayan; doğruları olan ama omurgası olmayan bir varlığa dönüşür.
“Bildiğinle doğru amel et, doğrusunu bildiğin ile amel et” cümlesi, işte bu nedenle sıradan bir öğüt değil; insanı kendine çağıran sert bir tokattır. Çünkü bugün dünyanın en büyük eksikliği bilgi değil; bilginin davranışa dönüşme cesaretidir.
Tarih boyunca hiçbir toplum bilgiye bizim kadar kolay erişmedi. Birkaç saniyede her konuda fikir sahibi olabiliyoruz. Fakat bu bolluk bizi daha erdemli, daha tutarlı, daha doğru insanlar yapmadı. Bilginin değeri artık içeriğinde değil, eylem üretme kapasitesinde.
Bugün insanlar neyin doğru olduğunu biliyor ama o doğruyla yaşamıyor.
Neyin yapılması gerektiğini biliyor ama erteliyor.
Değerleri var, fakat davranışları o değerlere uymuyor.
Bu nedenle çağımızın krizi şu:
Doğruyu bilmek arttı; doğruyu yapmak azaldı.
Bilginin enflasyonu, bilginin ahlaki gücünü zayıflattı. İnsanlar yeni bir doğru öğrenmenin verdiği sahte tatmine bağımlı hale geldi. Fakat bu tatmin, davranışı değiştirmediği sürece boş bir uyarandan ibaret.
İşte bu yüzden cümle bize şunu hatırlatıyor:
“Yeni doğrular aramayı bırak; sahip olduklarını hayatına taşı.”
Doğruyu yapmak neden bu kadar zor?
Gerçek cevap basit:
Çünkü doğru çoğu zaman rahatsız edicidir.
Yanlışı yapmak kolaydır. Konfor sağlar, huzur verir, risk yaratmaz.
Doğruyu yapmak ise insanı tehlikeye açar. İnsan, başkalarının ne düşüneceğini hesaplar, yalnız kalmaktan korkar, kendi içindeki eksikliklerle yüzleşmek istemez.
Bu yüzden doğruyu yapmak çoğu zaman sessiz ve yalnız bir yoldur.
Bir insan doğruyu yaptığında çoğu zaman alkış almaz; hatta tepki görür.
Çünkü doğru, çıkarları zorlar; düzeni bozar; alışkanlıkları sarsar.
İşte bu nedenle “bilmek” herkes içindir; ama “yapmak” karakteri olanlar için.
İnsan bir şeyi öğrendiği anda artık eski halinde kalamaz.
Bilgi, kişiye ağır bir yük verir: dönüşme yükü.
Bu nedenle bildiği halde yapmayan insan, kendi vicdanında bir çatlak oluşturur. Bu çatlak büyüdükçe insanın iç huzuru bozulur. Kişi, kendini açıklayamadığı bir huzursuzluğun içinde bulur. Çünkü insan aynada en çok kendi tutarsızlığından rahatsız olur.
Doğrunun gereğini yapmak bir seçim değil, zorunluluktur.
Aksi halde bilgi, sahibini tüketir.
Kişinin hayatta sahip olabileceği en güçlü şey, iç tutarlılığıdır.
İç tutarlılık, büyük laflardan değil, küçük ama istikrarlı davranışlardan doğar.
Kimsenin görmediği bir anda yere attığı çöpü eğilip alan insan, iç tutarlılığın sahibidir.
Hesap verilmeyen bir anda doğruyu tercih eden insan, omurga sahibidir.
Kimse alkışlamadığı halde prensibinden sapmayan insan, karakter sahibidir.
Bu nedenledir ki doğruluk, bir anda kazanılan bir erdem değil; binlerce küçük doğru davranışın toplamından oluşan büyük bir inşa işidir.
“Bildiğinle doğru amel etmek” tam olarak bu inşayı anlatır:
Yavaş, sessiz, düzenli, sabırlı bir karakter inşası.
Cümlenin ikinci yarısı daha sert, daha kişisel ve daha bağlayıcıdır:
“Doğrusunu bildiğin ile amel et.”
Bu, evrensel doğruların değil, senin doğrularının peşine düşmeni ister.
Çünkü başkalarının doğrularıyla yaşamak, insanın kendine yabancılaşmasının en hızlı yoludur.
Bir insanın kendi doğru kabul ettiği bir davranışı yapmaması, karakterde ciddi bir çürüme yaratır. Bu, dışarıdan görünmez; fakat içeride derin bir yırtılma oluşturur. Bu yırtılma zamanla kişiyi ikiye ayırır:
Bir yüzü bilgili, diğer yüzü cesaretsiz.
Bir yüzü konuşur, diğer yüzü susar.
Bir yüzü hakikati görür, diğer yüzü gerçeğin gereğini yapamaz.
Oysa insanın diriliği, kendine karşı dürüstlüğünde saklıdır.
Bir toplumda adaletsizlik, yolsuzluk, güvensizlik, liyakatsizlik… Bunların hiçbiri bir günde ortaya çıkmaz. Hepsi küçük bireysel tutarsızlıkların yıllar içinde birikmesiyle ortaya çıkar.
Doğruyu bilen ama yapmayan milyonlar bir araya geldiğinde ortaya çıkan şey zaten bugünün dünyasıdır.
Bu yüzden doğruluk artık yalnızca bir ahlak çağrısı değil; toplumsal bir zorunluluktur.
Eğer insanlar bildikleri doğruyu yapsaydı, dünyanın çehresi bir haftada değişirdi.
Bir insanın yönetebileceği en zor şey kendi benliğidir.
Kendine söz geçirip bir doğruyu uygulayabilen kişi, aslında hayatın en temel sınavını kazanmıştır. Çünkü insanın düşmanı dışarıda değil, içindedir: Erteleme, korku, bahane, uyuşukluk, ikiyüzlülük, konfor…
Doğruyu bilmek zihni rahatlatır; doğruyu yapmak ise tüm yaşamı temizler.
İnsanın hayatında sahip olabileceği en pahalı şey dürüstlüktür. Çünkü onun bedeli yüksektir. Her gün ödenmesi gereken bir bedel. Fakat bu bedeli ödeyenlerin kazandığı şey çok daha değerlidir:
İç huzur, karakter ve omurga.
Bu nedenle mesele basit bir öğüt değildir.
Mesele, insanın kendini inşa etmesidir.
Doğruyu bil.
Doğruyu yap.
Ve en önemlisi: Kendi doğrularınla yaşa.
Hayat, bundan daha azına değmez.
